میرزا حسینعلی نوری (بهأالله) در سال 1233 قمری در تهران به
دنیا آمد. پدرش «میرزا عباس» به کار منشیگری و
حسابداری و معلمی در خانه شاهزادگان و اشراف روزگار اشتغال داشت و حسینعلی خواندن و
نوشتن را نزد پدر آموخت. البته او بعدها ادعای «امّی» بودن کرد، اما خواهرش این امر
را تکذیب می کند.
با پیدایی «سیدعلی محمد شیرازی»
(باب)، میرزا حسینعلی با پیروی از فرقهه بابیگری کم کم از سران مهم فرقه «بابیه» می شود. وی در افتضاحات «بدشت» واقع در حوالی شمال شرقی کشور که در آنجا هواداران و
پیروان «باب» نسخ دین مبین اسلام را اعلام کردند، حضوری فعال داشت. در این روز
طاهره قره العین با چند تن از مردان پیرو باب همبستر شد
و چون خبر اعمال زشت و غیر اخلاقی و پرده دری های آنان به محمدشاه قاجار رسید فرمان
قتل او را صادر کرد. اما با مرگ محمدشاه این فرمان اجرا نشد و میرزاحسینعلی با
حمایت مأموران سفارت روسیه به تهران بازگشت.
پس از آغاز پادشاهی «ناصرالدین شاه»،
میرزاتقی خان امیرکبیر که از نقش میرزا حسینعلی نوری در تحرکات و بلوای بابیان خبر
داشت، او را به عراق تبعید کرد. میرزا حسینعلی نوری پس از عزل و قتل ناجوانمردانه امیرکبیر(22)،
که بهائیان آن را انتقام الهی می نامند، (23) و در ایام صدارت میرزا آقاخان نوری به ایران بازگشت و در
رأس یک گروه، برنامه ای را برای ترور «ناصرالدین شاه»
طراحی کرد. آنان با ششلول و قداره به شاه حمله بردند. اما این طرح ناکام ماند و
کلیه «بابیان» فعال در این برنامه بازداشت و به فرمان
شاه به اعدام محکوم گردیدند و هریک از آنها برای اعدام به یکی از اصناف تهران سپرده
شدند و از میان آنها تنها «میرزاحسینعلی
نورکجوری» (بهأالله) با دخالت سفیر روس جان سالم
به در برد.
میرزا حسینعلی (بهأالله) پس از طراحی برنامه ترور شاه، برای
اینکه از مظان اتهام دور باشد، قبل از اجرای این طرح به خانه ییلاقی میرزاآقاخان نوری صدراعظم وقت و جانشین «امیرکبیر» می رود و
منتظر نتیجه اقدام همفکران و بابی های مأمور ترور می ماند. چون خبر شکست این توطئه
و بازداشت «بابی ها» به او می رسد، به سرعت خود را به سفارت روسیه در «زرگنده» می
رساند. ناصرالدین شاه که از حادثه ترور سخت به خشم آمده بود،
آنچنان که باید و شاید به خواسته های سفیر روسیه توجه نمی کند و «میرزا حسینعلی» را به زندان می اندازد. اما به این سبب که وی
با مساعدت و موافقت دولت روسیه به سلطنت رسیده بود و توان مقابله با قدرت استعماری
روسیه تزاری را نداشت و پرنس دالگورکی سفیرروسیه هم مرتباً ماجرا را دنبال می کرد،
سرانجام با این شرط که «میرزا حسینعلی نوری» (بهأالله) برای
همیشه از ایران تبعید شود، با آزادی او موافقت می کند.
بهائیان بر این
اعتقادند که پس از آزادی «میرزاحسینعلی نوری»، سفیر روسیه رسماً از او دعوت کرد تا
به خاک روسیه برود. اما دولت ایران وی را به عراق فرستاد و او را در حالی که توسط
تعدادی از نیروهای روسی و ایرانی همراهی می شد، از ایران تبعید کرد.
میرزاحسینعلی نوری پس از آزادی از زندان لوح ویژه ای به زبان
عربی درباره امپراتور روسیه نیکلاویج الکساندردوم صادر
می کند که متن فارسی آن به این شرح است:
«یکی از سفیران تو
مرا هنگامی که در زندان تهران زیر غل و زنجیر بودم یاری و همراهی کرد و به این خاطر
خداوند برای تو مقامی معین فرمود که جز خودش هیچکس رفعت آن را نمی
داند»(25).
بابیان وبهائیان توسل به زور را
برای پذیرفتن آئین خودمنع کرده بودند، مگر در مورد
مسلمانان که مال و جان و ناموس آنان را مباح اعلام کرده و حتی آنان را شکنجه می
دادند و سپس به شهادت می رساندند. البته قساوت و سبعیت از جمله خصائص اولیه
اعضای فرقه بابیت بوده که فریدون آدمیت در مورد آنان گفته است که آنان در جریان
شورشهای خود با مردم و نیروهای دولتی رفتاری سبعانه داشتند و اسیران جنگی رادست و
پا می بریدند و در آتش می سوزاندند. او بساط بهأ را از
روز نخست مبتنی بر دستگاه میرغضبی و آدمکشی می داند(26)
و عبدالحمید آیتی نیزبهائیان را دارای اخلاقی خشن و سخت دل و کینه جو و
متظاهر به مهر ومحبت معرفی می کند. (27)در این مورد
می توان به حادثه تلخ قلعه طبرسی مازندران و حوادث خونبار
«زنجان» توسط بابیان که با قتل و غارت و جنایات بیشماری همراه بود و بالأخره
پس از خونریزی بسیار توسط حکومت سرکوب شد، اشاره کرد.
(28)
به دنبال تبعید میرزاحسینعلی، برادر بزرگترش میرزایحیی صبح ازل هم
با لباس مبدل خود را به عراق می رساند و کم کم اجتماعی از بابیان در خاک عراق ایجاد
می گردد که مهم ترین هدفشان اذیت و آزار شیعیان بود. به طوری که شوقی افندی می نویسد:
«در عراق شیوه
بابیان این بود که شب ها به دزدیدن لباس و نقدینه و کفش
و کلاه زوار اماکن مقدسه و شمع ها و صحایف و زیارتنامه ها و جام های آب سقاخانه ها
پردازند. »(29)ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
22- ترور امیرکبیر را« بابی»ها طراحی کرده بودند. عبدالله شهبازی،
فصلنامه تاریخ معاصر ایران، شماره 27، مورخه پاییز 1382، ص .38
23- در فرقه های
ضاله بابیگری و بهائیگری، ناصر الدین شاه قاجار موقعیت ومنزلت «شمربن ذی الجوشن»
قاتل حضرت اباعبدالله الحسین (ع) را دارد و میرزاتقی خان امیرکبیر نیز شخصیتی همسان
وهم شأن «ابن سعد» سپهسالار یزید بن معاویه در حادثه خونبار کربلا را داراست.
نگارنده از یکی از بهائی زادگان متعصب شنیدم که سقوط سریع امیرکبیر از صدارت و سپس
قتل فجیع او درحمام فین کاشان، را انتقام الهی و نتیجه رفتاری می دانست که با «حضرت
نقطه اولی و پیروانش» ]یکی از القاب سید محمد علی «باب»، حضرت «نقطه اولی» بوده
است[ مرتکب شد و تلاش برای از بین بردن ناصر الدین شاه در شمار واجبات این فرقه
پوشالی محسوب می شده است
شوقی افندی می افزایدبه سبب کینه ای که بابیان از شیعیان داشتند، در ایام
عاشورای حسینی در کربلا جشن و
پایکوبی راه می انداختند که این سنت بی شرمانه از قره العین(30) به یادگار مانده بود.
رفتار دد منشانه و دور از
انصاف بابی ها با مسلمین اندک اندک بالا می گیرد تا جایی که به زد و خورد می
انجامد. انجام اینگونه اعمال وحشیانه ادعا نیست، حتی حسینعلی
نوری بهأالله (رهبر اصلی و به اصطلاح پیامبر این فرقه) در این مورد می گوید:
«جمیع ملوک الیوم این طایفه را اهل فساد می دانند، چه که
فی الحقیقه در اوایل اعمالی از این طایفه ظاهر ]می شد[ که فرایض ایمان مرتعد(31) (می شد). در اموال ناس، من غیر اذن تصرف می نمودند و نهب
و غارت و سفک دمأ را از اعمال حسنه می شمردند. »(32)بهأالله پس از
این همه فجایع در لوح خود آورده:
«این ظهور، ظهور رحمت کبری و عنایت عظمی است چه که حکم جهاد را از
کتاب محو نموده و منع کرده». (33)البته او
از اول هم همواره سعی در حفظ جان خود و دوری از مهالک و معارک بابیه داشت، پس از
اعلان دعوت نیز، طریقه مبارزه رویاروی را کنار گذاشته و پای از جنگ و ستیز فرا کشید
(اما از ترور و ضربت مخفی زدن دریغ نکرد) چه در این
طریقه و روش دین سازی، هم شخص دین ساز، از خطرات برکنار است و هم افراد مردم چون
خود را با خطر مواجه نمی بینند بیشتر به دین وی وارد می شوند، تا در مذهبی که اساسش
بر شورش و انقلاب بر ضد دولت و حکومت باشد.
میرزا حسینعلی به تجربه آموخته بود
که در دین انقلابی باب نه مؤسس می ماند نه حروف حیّ، این بود که طریقه و تاکتیک را
عوض کرد و «قتال و جدال و دفاع و جهاد» را که مایه خطر
بود کنار گذاشت و به اصطلاح «علم و عرفان و نطق و بیان»
جای سیف و سنان را گرفت. البته این طریقه با صرفه تر بود، زیرا در نطق و بیان کمتر
خطر جان است. (34)
سرانجام
رفتار غیرانسانی بابی ها موجب می شود تا در سال 280 قمری دولت عثمانی آنان را به
استانبول تبعید نماید. در آغاز این سفر تبعید، میرزاحسینعلی داعیه خویش
را آشکار می سازد و ادعای «من یظهره اللهی» می کند و می
گوید «آنکس که منتظر او هستید، من هستم» و به این ترتیب
ادعای مهدویت نمود و با این ادعا بین بابی ها ایجاد اختلاف می کند. تا جایی که
میرزا یحیی صبح ازل - برادر بزرگ تر بهأالله - می گوید:
«برادرم سودای ریاست دارد».
بحث و جدل بین بابیان
بر سر جانشینی و ادعای مهدویت بهأالله مدت چندماه به طول انجامید. در این زمان
کاروان بابیان را از استانبول به سمت «ادرنه»(35) حرکت دادند. در این شهر اختلاف آنان چهره علنی گرفت و
کار آنان به درگیری و چند دستگی کشید. به این صورت که گروهی جانب برادر بزرگتر
یعنی میرزا یحیی صبح ازل را گرفتند و او را پیشوای خود
خواندند و «ازلی» نام گرفتند و گروهی دیگر ادعای میرزا
حسینعلی بهأالله را پذیرفتند و «بهائی» نامیده شدند و عده ای هم به دنبال میرزا اسدالله دیانی رفتند و«دیانی» شهرت یافتند. عده ای هم دامن رؤسا و سرکردگان بابیگری
را رها کرده تنها کتاب «بیان» را محترم شمردند که به
«بیانی ها» معروف گردیدند.
این درگیری ها و
انشعابات آسیب های فراوانی به فرقه ضاله بابیگری وارد آورد. در این میانه «بهأالله»
اعلام داشت که وصیت باب پیرامون جانشینی «میرزا یحیی صبح ازل» ساختگی است و او به
دستیاری میرزا عبدالکریم قزوینی کاتب، آن را جعل کرده
اند. بهأالله از همین زمان دست از ادعای مهدویت و «من یظهره
اللهی» کشید و با صراحت اعلام داشت که از زمان زندانی شدن در تهران، یعنی در
سال 1269 به مقام پیامبری رسیده است و وظیفه همگان است
که به او ایمان بیاورند.
این جدال و جدایی در شهر «ادرنه» موجب درگیری بین
هواداران «بهأالله» و «صبح ازل» شد و سرانجام کارشان به زد و خورد و کشتار کشید و
حتی ماجرا تا آنجا پیش رفت که «میرزا حسینعلی» (بهأالله)، با نهایت بی شرمی رسماً
برادر خود «میرزا یحیی» (صبح ازل) را که سالها به عنوان
جانشین باب او را مورد تکریم و احترام قرار می داد، حرامزاده خواند و مدعی شد که با همسر
دوم «سیدعلی محمد باب» روابط نامشروع جنسی داشته است و به همین سبب به همسر باب لقب «ام الفواحش» داد. «میرزا یحیی»
همچنین از جانب بهأ و بهائیان به القاب خر، گاو نر، گوساله،
مار، مگس، سوسک و. . . مفتخر گردید. در این میان، ازلیان هم بیکار ننشستند و
علاوه بر گفتن مسائل زشت اخلاقی در مورد «بهأ» خطاب به او گفتند، جناب ایشان
(بهأالله) را نشاید که پیش از درمان رعشه دست! و باد فتق! خود به علاج دردهای بشریت
بپردازند و کوس نبوت یا الوهیت زنند و. . .
پس از اینکه کار درگیری و اختلاف
بابیان به کشت و کشتار رسید، زعمای کشور عثمانی تصمیم به جدایی آنان گرفتند و
«میرزا یحیی صبح ازل» را به جزیره
قبرس و «میرزا حسینعلی» بهأالله و هوادارانش را
به «قلعه عکا» در خاک فلسطین تبعید کردند.
البته
تبعید بهأ از ایران و دوری او از مردم و در نتیجه عدم دسترسی مردم به وی و افکار
او، به نفع بهائیان و با رضایت سران بهائیت صورت می گرفت و عبدالبهأ در یکی از
الواح به مزایای این امر اشاره می کند. ودر این میان بهائیان تا آنجا که توانستند
با شیوه مظلوم نمایی دلهای غافلان را به خود جلب کردند. میرزا حسینعلی «بهأالله» پس از رسیدن به عکا به صورت کامل و
علنی دست از ادعای نایب باب بودن برداشت و رسماً خود را پیامبر نامید و فرقه
«بهائیت» را بنیان گذاشت که فوراً از جانب دولت روسیه به رسمیت شناخته شد.
دولت استعماری روسیه پس از به رسمیت شناختن فرقه ضاله بهائیت به عنوان یک دین، همه
گونه امکانات در اختیار آنها گذاشت. این دولت در نخستین اقدام مرزهای خود را به روی
بهائیان گشود و اولین معبد این فرقه را به نام «مشرق
الاذکار» در شهر عشق آباد ایجاد کرد.